İshal, tuvalete sık çıkma ve sıvı halde dışkılamanın tanımıdır. Ülkemizde özellikle bir yaşının altındaki çocuklarda başlıca ölüm sebepleri arasındadır. Bağırsağın mikrobik veya mikropsuz iltihapları, bağırsak paraztleri, kötü beslenme, gıda alerjisi, vitamin eksiklikleri, ve antibiyotikler ishal yapabilirler. Teşhis için dışkının görünüşüne, rengine, kokusuna, kanlı veya sümklü olup olmadığına bakılır. Ayrıca karın ağrısının başlıca nedenleri arasında ishal de vardır. Dışkı da parazit, akyuvar, alyuvar aranır, dışkı kültürü yapılır. Tedavisi de sebebine göre değişir. Mikropsuz ishaller iki türlüdür.Bu iki türü şöyle sıralayalım.
1- Fermantasyon ishalleri: Dışkılama gazlı ve köpüklüdür. Dışkı içerisinde hazmolmamış selüloz ve gıda artıkları vardır. Selüloz sümüksü sıvı demektir. Bunlara fermantasyon ishal tedavisi sırasında taze ekmek, patates, kuru sebze, hamur işi, peynir verilmez. Bunun yanı sıra tatlı ve şeker içerikli besinler azaltılır.Fermantasyon ishal tedavisine kalsiyum bizmutlu tozlar ilave edilir.
2- Putrefaksiyon ishalleri: Dışkı koyu renkte, çok pis kokuludur. Bol amonyaklıdır(kokusundan anlayacaksınız zaten). Bu türdeki ishal olan hastalara yukarıda saydıklarımızın aksine, unlu ve şekerli gıdalar verilir, et suyu ve yemeği verilmemelidir.Daha çok beyaz et ve ızgara balık yemelisiniz. Her iki şekilde de hafif ve bağırsak dostu preparatlar faydalı olur.
İshalin nedenleri
Bulaşıcı ishaller, başlıca bakteriler ve virüslerden olur. Mevsimsel geçiş dönemlerinde ishal salgınlarının nedeni budur.Bakterilerle olan ishallerde başlıca iki mekanizma rol alır. Birinci tipte bakteriler bağırsak duvarına yayılırlar, bağırsak duvarında çoğalarak mevcut dokuyu tahrip eder ve zedelerler. Bu nedenle sümüklü ve kanlı ishale sebep olurlar. Bu tip bakterilere misal; shigella (dizanteri etkeni) salmonella (tifo etkeni) ve bazı tür koli basilleridir. İkinci tipte toksinleri ile bağırsak duvarı iç yüzündeki hücrelerdeki (epitel hcreleri) adenil siklaz enzimi uyarırlar ve “siklik AMP” artar. Epitel hücrelerinden br grup emilim, bir salgı topluluğu oluşturur. Siklik AMP artışı sodyum iyonunun emilimine enge olurken, NA+ ve Cl salgılanmasını arttırır. Böylece suyun emilimi de bozulur ve ishal meydana gelir.
Buna en güzel örnek koleradır.Virüsler ise dokuyu tahripten hücre fonksiyon bozukluğuna kadar çok değişik yollardan ishale neden olurlar.Yaz ishallerinin büyük çoğunluğu virüslere bağlı ishallerdir. İshal çocuklarda çok tehlikeli olduğundan vücutta meydana gelen değişiklikler mümkün olan en kısa zamanda normale döndürülmelidir.
İshal durumunda vücuttaki değişiklikler:
Su emiliminin bozulması, kusmalar, hatrı sayılır ölçüde su alamamak ve vücut sıvılarının bağırsağa geçmesi nedeniyle su kaybedilir. En erken belirtisi çok susamadır. Su kaybı vücut ağırlığının %15’ini geçerse ölümle sonuçlanan vakaalar ortaya çıkmaktadır. Genellikle su kaybı ile doğru orantılı olarak sodyum da kaybedilir. Ancak, su kaybının daha fazla olduğu durumlar oldukça tehlikelidir. Bunun dışında kalsiyum, potasyum gibi elektrolitler de eksilir. Dışkı ile bikarbonatın kaybolması, açlık sebebi ile kanda laktik asit ve ketonların artması, su kaybı nedeni ile böbreğe gelen kan akımının azalması sonucu metabolik asidoz denen durum meydana gelir. Burada kan pH’si aside kayar. Hasta derin derin nefes alır. Gıda emilimi de değişir. Proteinler genellikle etkilenmez ama yağların emilimi sıklıkla bozulur. Kandaki şeker, duruma göre etkilenebilir ve düşebilir.
Tedavi de en geçerli ve en pratik usül, kaybedilen sıvı elektrolitleri yerine koyma tedavisidir. Bu yüzden doktorlar sıklıkla sıvı alımı gerçekleştirmenizi tavsiye eder. Bazı bakterilerin sebep olduğu ishallerde antibiyotiklerde olumlu sonuçlar vermektedir. Belirtileri etkili bir şekilde indirgeyecektir. Hafif ve orta dereceli ishaller evde, ağır ishaller hastaneye yatırılarak tedavi edilir. Hafif ve orta dereceli ishalde sıvı-elektrolit tedavisi ağızdan yapılır. Buna oral rehidratasyon sıvısı denir. Bu sıvı evde kolayca hazırlanabilir.
İshale çözüm:
Bir litre su kaynatılır. Soğuduktan sonra suya tepeleme dolu 2 çorba kaşığı şeker, 1 dolu kahve kaşığı tuz, bir silme kahve kaşığı karbonat konur ve karıştırılır. Hastaya bundan içebileceği kadar içirilir. Az az besleyerek aç kalması önlenir. Çocuk, anne sütü alıyorsa biraz arttırarak devam edilmelidir. Çünkü anne sütünün mikroplara karşı da etkisi vardır. İshallerde verilebilecek en iyi gıdalardan biri yağsız yoğurt veya tuzlu ayrandır. Yoğurdun bakteri öldürücü etkisi de vardır. Ek bilgi olarak ekleyelim.Yağsız yoğurdun kolera mikrobunu beş dakikada öldürdğü gözlemlenmiştir. Gazı çıkarılmış, asidik özelliğini kaybetmiş gazoz ve kolalar ile çay, elektrolit içerdiklerinden faydalıdırlar. Meyvelerden şeftali, elma, muz gibi posaları az olanları tüketmeniz iyi olacaktır. Kabukları soyulduktan sonra rahatlıkla tüketebilirsiniz. Hazımsızlık çekmem diyorsanız kabuklarıyla birlikte tüketiniz.
Erik, kayısı, incir, üzüm, kavun, karpuz tüketmemeniz gerekmektedir. Sebzelerden pirinç lapası, patates püresi, tahıllar, kökler, havuç, baklagiller tüketilebilir. İshalde çok yağlı yiyeceklerden kaçınmalısınız.
Uzun süren ishalli çocuklarda süt şekeri (laktoz) emilimi bozulur ve bu durum çocuklarda ishali arttırır. Bu sebeple böyle çocuklara laktoz açısından zengin olan çikolata, pancar, baklagil, beyin, karaciğer, hazır çorba, hazır bebek mamaları, vitamin, şuruplar ve oralet verilmemelidir. Saydıklarımızı tüketmenizi asla tavsiye etmiyoruz. Bu hastalar birkaç gün laktozdan mahrum beslenme şekline sokulur ve laktozsuz bir beslenme planı uygulanır. Bağırsak epitelinin kendini tamir etmesi sağlanır.
Sebebi kesin anlaşılmamış ishallerde antibiyotiğe başlanmasının yararı olmadığı, hatta zararı olduğu bilinmektedir. Çünkü vakaaların birçoğu zaten virüslerle, mantarlarla veya mikroparazitlerle (amib, giardia gibi) olur ve antibiyotikler tesir etmez. Üstelik bağırsakta normalde bulunan faydalı mikropları öldürerek, zararlı bakterilerin üremesine zemin hazırlamış olur. Bakterilerle olan her ishalde de antibiyotiğin lüzumu yoktur. Sadece bazı özel durumlarda antibiyotik kullanımına başvurulur. Gereksiz antibiyotik kullanmanın boş yere para harcanmasına ve alerji etkilerini ortaya çıkarmasına sebep olduğu unutulmamalıdır.
